สติเยว วา กาเย ทิฏฺฐีติปิ สกฺกายทิฏฺฐิ, ยถาวุตฺตปฺปกาเร กาเย วิชฺชมาเน รูปาทิสงฺขาโต อตฺตาติ เอวํ ปวตฺตา ทิฏฺฐีติ อตฺโถฯ ตสฺสา จ ปหีนตฺตา สพฺพทิฏฺฐิคตานิ ปหีนาเนว โหนฺติฯ สา หิ เนสํ มูลํฯ สพฺพกิเลสพฺยาธิวูปสมนโต ปญฺญา‘‘จิกิจฺฉิต’’นฺติ วุจฺจติ, ตํ ปญฺญาจิกิจฺฉิตํ อิโต วิคตํ, ตโต วา ปญฺญาจิกิจฺฉิตา อิทํ วิคตนฺติ วิจิกิจฺฉิตํฯ ‘‘สตฺถริ กงฺขตี’’ติอาทินา (ธ. ส. 1008; วิภ. 915) นเยน วุตฺตาย อฏฺฐวตฺถุกาย วิมติยา เอตํ อธิวจนํฯ ตสฺสา ปหีนตฺตา สพฺพานิปิ วิจิกิจฺฉิตานิ ปหีนานิ โหนฺติฯ ตญฺหิ เนสํ มูลํฯ ‘‘อิโต พหิทฺธา สมณพฺราหฺมณานํ สีเลน สุทฺธิ วเตน สุทฺธี’’ติ เอวมาทีสุ (ธ. ส. 1222; วิภ. 938) อาคตํ โคสีลกุกฺกุรสีลาทิกํ สีลํ โควตกุกฺกุรวตาทิกญฺจ วตํ สีลพฺพตนฺติ วุจฺจติ, ตสฺส ปหีนตฺตา สพฺพมฺปิ นคฺคิยมุณฺฑิกาทิอมรตปํ ปหีนํ โหติฯ ตญฺหิ ตสฺส มูลํ, เตเนว สพฺพาวสาเน วุตฺตํ ‘‘ยทตฺถิ กิญฺจี’’ติฯ ทุกฺขทสฺสนสมฺปทาย เจตฺถ สกฺกายทิฏฺฐิ สมุทยทสฺสนสมฺปทาย วิจิกิจฺฉิตํ, มคฺคทสฺสนนิพฺพานทสฺสนสมฺปทาย สีลพฺพตํ ปหียตีติ วิญฺญาตพฺพํฯ

จตูหปาเยหีติคาถาวณฺณนา

[11] เอวมสฺส กิเลสวฏฺฏปฺปหานํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ตสฺมิํ กิเลสวฏฺเฏ สติ เยน วิปากวฏฺเฏน ภวิตพฺพํ, ตปฺปหานา ตสฺสาปิ ปหานํ ทีเปนฺโต อาห ‘‘จตูหปาเยหิ จ วิปฺปมุตฺโต’’ติฯ ตตฺถ จตฺตาโร อปายา นาม นิรยติรจฺฉานเปตฺติวิสยอสุรกายาฯ เตหิ เอส สตฺต ภเว อาทิยนฺโตปิ วิปฺปมุตฺโตติ อตฺโถฯ

เอวมสฺส วิปากวฏฺฏปฺปหานํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ยมสฺส วิปากวฏฺฏสฺส มูลภูตํ กมฺมวฏฺฏํ, ตสฺสาปิ ปหานํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ฉจฺจาภิฐานานิ อภพฺพ กาตุ’’นฺติฯ ตตฺถ อภิฐานานีติ โอฬาริกฏฺฐานานิ, ตานิ เอส ฉ อภพฺโพ กาตุํฯ ตานิ จ ‘‘อฏฺฐานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส, ยํ ทิฏฺฐิสมฺปนฺโน ปุคฺคโล มาตรํ ชีวิตา โวโรเปยฺยา’’ติอาทินา (อ. นิ. 1.271; ม. นิ. 3.128; วิภ. 809) นเยน เอกกนิปาเต วุตฺตานิ มาตุฆาตปิตุฆาตอรหนฺตฆาตโลหิตุปฺปาทสงฺฆเภทอญฺญสตฺถารุทฺเทสกมฺมานีติ เวทิตพฺพานิฯ